Οι στρεπτόκοκκοι και οι εντερόκοκκοι (που παλαιότερα ανήκαν στο ίδιο γένος, πριν ταξινομηθούν στο γένος Enterococcus) αποτελούν ετερογενή ομάδα βακτηρίων που περιλαμβάνει μικρόβια της χλωρίδας και παθογόνα ανθρώπου και ζώων.
Είναι Gram-θετικοί κόκκοι που διατάσσονται σε αλυσίδες ή ζεύγη, όλοι ΚΑΤΑΛΑΣΗ (-)
Η ταξινόμηση γίνεται με 3 τρόπους:
1. είδος αιμόλυσης (α, β, γ) όταν αναπτύσσονται σε αιματούχο άγαρ (γράφεται με μικρό ελληνιθκό γράμμα)
2. Ομάδες κατά Lancefield με βάση υδατανθρακικά αντιγόνα του τοιχώματος (γράφονται με κεφαλαίο λατινικό γράμμα). Ομάδες A-U, δεν μπορούν να ταξινομηθούν όλοι μ’αυτόν τον τρόπο.
3. βιοχημικές ιδιότητες και (σήμερα πλέον) DNA αλληλουχίες.
β-αιμολυτικοί : Ομάδα Α (Lancefield) = Streptococcus pyogenes, Ομάδα B (Lancefield) = Streptococcus agalactiae, Ομάδες C και G κατά Lancefield (δεν περιέχουν ένα μόνο είδος, βλέπε παρακάτω).
Ομάδα Α (Lancefield). Η ομάδα περιέχει μόνο ένα είδος : Streptococcus pyogenes, πυογόνος στρεπτόκοκκος ή β-αιμολυτικός στρεπτόκοκκος ομάδας Α (GAS = Group A Streptococcus).
Είσοδος: αναπνευστικό (από άτομο σε άτομο με εισπνοή αναπνευστικών σταγονιδίων) ή δέρμα (από άτομο σε άτομο με άμεση επαφή από λύσεις της συνεχείας του δέρματος έστω μικρές αμυχές).
Προσκόλληση : έλυτρο από υαλουρονικό οξύ, προσκολλησίνες (Adhesins), ΠΡΩΤΕΪΝΗ Μ, λιποτειχοικό οξύ, Πρωτεϊνη F.
Προστασία από φαγοκυττάρωση :
1. έλυτρο από υαλουρονικό οξύ
2. ΠΡΩΤΕΪΝΗ Μ (προστασία από εναλλακτική οδό ενεργοποίησης συμπληρώματος, συνεπώς τη φαγοκυττάρωση).
Παράγοντες λοιμογονικότητας για διείσδυση και διασπορά –> Ένζυμα (Υαλουρονιδάση, Στρεπτοκινάση, DNΑάση)
Τοξίνες: Στρεπτολυσίνη Ο και Στρεπτολυσίνη S (αιμολυσίνες, υπεύθυνες και για τη β-αιμόλυση), Πυρετογόνοι τοξίνες (SPE A, B, C εκ των οποίων οι Α και C είναι υπεραντιγόνα), Τοξίνη τοξικού στρεπτοκοκκικού σοκ.
Μηχανισμοί πρόκλησης νόσου :
1. πυογόνος φλεγμονή (διείσδυση, πολλαπλασιασμός, καταστροφή κυττάρων φλεγμονώδης απόκριση) 2. παραγωγή τοξινών
3. ανοσολογικοί μηχανισμοί (α. παραγωγή αυτοαντισωμάτων –> Ρευματικός πυρετός, β. εναπόθεση ανοσοσυμπλεγμάτων –> οξεία μεταστρεπτοκοκκική σπειραματονεφρίτιδα).
Λοιμώξεις
Αναπνευστικού : φαρυγγίτιδα, αμυγδαλίτιδα, οστρακιά (scarlet fever), μέση ωτίτιδα
Δέρματος : επιπολής –> μολυσματικό κηρίο, χόριο –> ερυσίπελας, υποδόριο–> κυτταρίτιδα
Μαλακών μορίων (πιο σπάνια) : περιτονίες μυών και μύς –> νεκρωτική περιτονιίτιδα (δύο ι) και μυοσίτιδα.
Από κεί μπορεί να μπεί στην κυκλοφορία –> σηψαιμία και να φτάσει σε άλλα σημεία –> σηπτική αρθρίτιδα, οστεομυελίτιδα, μηνιγγίτιδα.
Μη σηπτικές επιπλοκές στρεπτοκοκκικών λοιμώξεων
- Ρευματικός πυρετός (ΡΠ)(= πυρετός, παγκαρδίτιδα, μεταναστευτική πολυαρθρίτιδα, +/- χορεία, υποδόρια οζία, οχθώδες ερύθημα).
- ~2 εβδ μετά από φαρυγγοαμυγδαλίτιδα, ΟΧΙ μετά από δερματικές λοιμώξεις
- προκαλείται από ορισμένα (ρευματογόνα) στελέχη
- Οξεία μεταστρεπτοκοκκική σπειραματονεφρίτιδα (ΟΜΣ)(=υπέρταση, οίδημα, αιματουρία, λευκωματουρία)
- 2-3 εβδ μετά από δερματικές λοιμώξεις(συχνότερα) αλλά ΚΑΙ μετά από φαρυγγοαμυγδαλίτιδα
- προκαλείται από ορισμένα (νεφριτογόνα) στελέχη
Διάγνωση
- Καλλιέργεια (π.χ. φαρυγγικού επιχρίσματος) σε αιματούχο άγαρ –> β – αιμόλυση (πλήρης). Ακολουθεί ταυτοποίηση με
- Ευαισθησία στη βακιτρακίνη
- Συγκολλητινοαντίδραση (υλικού από την αποικία που αναπτύχθηκε) με αντιορό ομάδας Α.
2. Ταχεία ανίχνευση αντιγόνων
Για τη φαρυγγοαμυγδαλίτιδα μπορεί να γίνει επίσης ταχεία δοκιμασία ανίχνευσης αντιγόνων (strep test) κατευθείαν από το κλινικό δείγμα δηλ το φαρυγγικό επίχρισμα με ανοσοχρωματογραφία.
3. Ανίχνευση αντισωμάτων
- ASO ή ASTO (Αντιστρεπτολυσίνη Ο)
- παραγωγή 3-4 εβδ μετά την έκθεση
- επιβεβαίωση διάγνωσης ΡΠ ή ΟΜΣ μετά από φαρυγγίτιδα
- AntiDNAάση Β
- επιβεβαίωση ΟΜΣ μετά από πυόδερμα (δεν παράγεται ASTO)
Θεραπεία – Προφύλαξη
Πενικιλλίνη ή αμοξυκιλλίνη (πάντα ευαίσθητος) 10 ημέρες
Εναλλακτικά (επί αλλεργίας): μακρολίδες, κλινταμυκίνη
Σε σοβαρές λοιμώξεις μαλακών μορίων: + χειρουργικός καθαρισμός
Προφύλαξη από το ΡΠ σε άτομο που έχει ξαναπάθει ΡΠ : βενζαθινική πενικιλλίνη κάθε μήνα για αρκετά χρόνια
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
- Ποια τα χαρακτηριστικά του Streptococcus pyogenes; Ποια η μορφολογία του; Σε ποια ομάδα κατά Lancefield ανήκει;
- Ποια είναι η δεξαμενή του; Πώς μεταδίδεται;
- Ποιοι είναι οι κύριοι παράγοντες παθογονικότητας; (συστατικά του κυτταρικού τοιχώματος ένζυμα και τοξίνες)
- Με ποιους μηχανισμούς προκαλεί νόσο; Ποια νοσήματα προκαλεί;
- Τι είναι η οστρακιά; Ποια η κλινική εικόνα και ποιος ο παθογενετικός μηχανισμός;
- Ποια η παθογένεια των μη σηπτικών επιπλοκών; Πότε (μετά από ποια στρεπτοκοκκική λοίμωξη) εμφανίζεται ο ρευματικός πυρετός; Ποια η κλινική του εικόνα; Πώς διαγιγνώσκεται;
- Ποια η κλινική εικόνα της οξείας μεταστρεπτοκοκκικής σπειραματονεφρίτιδας; Πότε (μετά από ποια στρεπτοκοκκική λοίμωξη) εμφανίζεται; Πώς διαγιγνώσκεται;
- Ποιες εργαστηριακές δοκιμασίες χρησιμοποιούνται στη διάγνωση;
- Εάν μια ταχεία δοκιμασία ανίχνευσης του Streptococcus pyogenes είναι αρνητική ενώ υπάρχει ισχυρή κλινική υποψία λοίμωξης τι κάνουμε;
- Ποια τα χαρακτηριστικά του Streptococcus pyogenes στην καλλιέργεια; Πώς ταυτοποιείται;
- Ποια αντιβιοτικά χρησιμοποιούνται στη θεραπεία;
- Πώς γίνεται η προφύλαξη επί ρευματικού πυρετού;
